Die onderwaardering van die diamante het oor die jare gelei tot groot verliese vir SA en kleinskaalse mynwerkers wat al geslagte lank op die bedryf staatmaak.
Die Gupta-familie is onderhewig aan ‘n uitgerekte kommissie wat jare lank diefstal van staatshulpbronne ondersoek. ‘n Ondersoek van ‘n verslag oor die georganiseerde misdaad en korrupsie (OCCRP) onthul nuwe besonderhede oor hoe die familie se nabye bondgenote stelselmatig diamante onderwaardeer het en tienmiljoene dollars se diamante só verkoop het.
‘n Gupta-gekoppelde maatskappy het diamante wat hy verkoop het namens Alexkor, ‘n firma wat deur die Suid-Afrikaanse regering besit word, se waardes drasties verminder.
Volgens die getuienis het die maatskappy, Scarlet Sky Investments, wat toegelaat is om die stene te waardeer, diamante teen ongeveer 47% onder die werklike waarde verkoop.
Die getuie beraam dat diamante ter waarde van R783 miljoen vir slegs R414 miljoen verkoop is.
Die minderheidsaandeelhouer van Scarlet Sky, Daniel Nathan, het diamante van hoër karaat persoonlik gewaardeer en dit in wese aan homself verkoop deur ‘n ander maatskappy.
Nathan het ook ‘n laaste poging aangewend om die bedrywighede van Scarlet Sky wettig te maak deur middel van vaardige misleiding.
Plaaslike diamantduikers naby die mond van die Oranjerivier doen baie van die ontginning van hierdie edelgesteentes. Maar die proses om die diamante te onttrek, te vervoer en te verkoop, is stewig onder die beheer van ‘n mynboumaatskappy in die staat: Alexkor.
Enigiemand wat die onderneming agter die skerms kan beïnvloed, sal groot winste behaal, en volgens die bevindings van ‘n lopende ondersoek is dit presies wat nabye bondgenote van een van die na bewering mees berugte korrupte families van Suid-Afrika wou doen.
Op grond van ouditverslae, veilingsrekords, getuienis en ongepubliseerde dokumente van ‘n oop korrupsie-ondersoek, kan OCCRP aantoon hoe ‘n maatskappy, wat deur ‘n bondgenoot van die Gupta-familie beheer word, die diamantverkopingstelsel van Alexkor kon manipuleer, berig Sunday Times Daily.
Deur die diamante stelselmatig te onderwaardeer en uitgesoekte bieërs na die veilings te nooi, kon Scarlet Sky, wat nooit ‘n handelslisensie gekry het nie, hierdie bieërs van goedkoop stene voorsien. Sodoende het dit bygedra tot groot verliese vir die staatskas en vir die kleinskaalse mynwerkers wat Alexkor betaal vir die diamante, waarvan baie al generasies lank op die bedryf staatmaak.
Die OCCRP-ondersoek onthul die pryse waarteen die ondergewaardeerde diamante verkoop is, asook besonderhede oor hoe Gupta-bondgenote agter die skerms gewerk het om Alexkor se bedrywighede te beïnvloed en hul spore toe te vee, insluitend ‘n laaste oomblik poging om Scarlet Sky se aktiwiteite wettig te probeer verklaar op ‘n skelm manier.
Alexkor het nie gereageer op ‘n stel gedetailleerde vrae wat deur verslaggewers gestuur is nie.
Patrick Bond, ‘n ekonoom en professor aan die Regeringskool van die Universiteit van Wes-Kaapland (UWK), het gesê dat die “onbetaalde uitputting en die verkeerde prysbepaling” van nie-hernubare hulpbronne soos diamante ‘n belangrike rede is waarom SA onder die wêreld se meeste ongelyke samelewings getel word.
‘Diamante is ‘n klassieke geval, en die modus operandi van Scarlet Sky Investments wat aan Gupta gekoppel is, het ‘n enorme invloed op die staatsonderneming, Alexkor, gehad,’ het hy aan OCCRP gesê.
Die Guptas het vorige vingers in die diamantbedryf se pastei gehad. In 2018 het ‘n OCCRP-ondersoek getoon dat die Suid-Afrikaanse filiaal van Shrenuj Group, eens een van Indië se grootste juweliersvervaardigers, geld ontvang het wat na bewering deur die Guptas gesteel is. ‘n Paar jaar tevore was die gesin ook betrokke by ‘n mislukte poging om ‘n diamantmyn in Lesotho te koop.
Maar hul omgang met Alexkor, ‘n staatsbeheerde entiteit wat in 1992 gestig is om diamante langs die noordwestelike kus van die SA te ontgin, sou blyk om baie meer omvattend te wees.
Om invloed op die onderneming uit te oefen, het die Guptas ‘n metode gevolg wat hulle na bewering in vorige ondernemings gebruik het: installeer amptenare wat by die staat betrokke is, werf goedgesinde raadslede en stel planne bekend wat uiteindelik tot hul of hul medewerkers se voordeel strek. Die jongste onthullings is deur die Zondo-kommissie se ondersoek na staatskaping onthul.
Peter Bishop, ‘n senior ondersoeker van die kommissie, het berig dat die Guptas se betrokkenheid by Alexkor einde 2010 begin het toe Malusi Gigaba as minister van openbare ondernemings aangestel is. Gigaba sou later in die openbaar aan die Guptas verbind word, met sy vervreemde vrou wat tydens die kommissie beweer het dat hy sakke kontant ontvang het elke keer as die egpaar die familieverblyf besoek.
In 2011 het Alexkor by die Richtersveld Mining Company (RMC) aangesluit, ‘n plaaslike firma wat die diamantmyners in die Alexanderbaai-omgewing verteenwoordig, om ‘n gesamentlike onderneming te stig wat bekend staan as die Pooling and Sharing Joint Venture (PSJV).
Nadat hy minister geword het, het Gigaba Alexkor in ‘n nuwe rigting gestuur en die diamantmaatskappy opdrag gegee om in steenkool en kalk te diversifiseer. ‘n Man met die naam Mervyn Carstens is in Augustus 2012 aangestel as die PSJV se uitvoerende hoof en Gigaba het Rafique Bagus die volgende maand as sy voorsitter aangestel.
Beide mans was noue kontakte van die Guptas en hul medewerkers.
Volgens Bishop toon selfoonrekords dat Bagus gereeld met Gupta-broers Ajay en Rajesh gepraat het, en 33 oproepe aan hulle tussen 2015 en 2016 gemaak het. Hy het ook die troue van Vega Gupta bygewoon, volgens die broersniggie van die Guptas, in die Sun City-oord in SA. Die gastelys is deurspek met Suid-Afrikaanse politici en die gebeurtenis het berug geraak toe onthul word dat ‘n paar deelnemers met ‘n geoktrooieerde vliegtuig aangekom het en met onreëlmatige toestemming by die Waterkloof-lugmagbasis geland het.
Carstens was ook gereeld in kontak met Gupta-medewerkers en het hulle tussen 2015 en 2017 minstens 107 keer gebel, volgens Bishop.
Die ondersoeker het ook vrae gestel oor die betalings wat Carstens gemaak het terwyl hy uitvoerende hoof van die PSJV was. Hy het byvoorbeeld tussen 2014 en 2016 drie voertuie se uitstaande balanse afgelos – twee Land Rovers en ‘n Range Rover – ter waarde van R3,3 miljoen. Hierdie vereffeningsbetalings is nie uit Carstens se bankrekeninge gemaak nie.
In Oktober 2014, nadat die twee Gupta-kontakte in top poste aangestel is, het die PSJV begin soek na ‘n nuwe onderneming om sy diamante te bemark en te verkoop. Soos gerapporteer, was die proses om hierdie nuwe vennoot te kies gepaard met onreëlmatighede, insluitend die feit dat die kontrakwenner, Scarlet Sky Investments 60, geen rekord in die bedryf gehad het nie.
Kubentheran Moodley, ‘n polities verbonde sakeman wat 60% van die maatskappy besit, het ook geen agtergrond in diamante nie. Wat Moodley wel gehad het, was verbintenisse met die Guptas en oudpresident Jacob Zuma. Moodley, ‘n voormalige adviseur van die destydse minister van minerale bronne, Mosebenzi Zwane, is bekend as ‘n medewerker van die Gupta-familie.
In getuienis by die Zondo-kommissie ontken Gigaba alle oortredings. Hy is vir kommentaar gekontak en het OCCRP op hierdie getuienis gewys.
“Ek het herhaaldelik tydens hierdie kommissie gesê dat ek niks te doen gehad het met die aankopingsprosesse in die [staatsbeheerde ondernemings] nie, en nog minder in die departement waaroor ek minister was,” het hy ook getuig. ‘Ek was baie ver van die voorsieningsketting en die aankoopprosesse, so ek het niks hiervan geweet nie.
Per e-pos het Bagus ontken dat hy Scarlet Sky gehelp het om die kontrak te bekom, of dat hy enige instruksies of advies van die Guptas en hul affiliasies ontvang het om dit te doen.
Op ‘n vraag oor die omsigtigheidsondersoek wat vir Scarlet Sky uitgevoer is, het hy gesê: ‘Ingevolge die behoorlike proses wat gevolg is, was dit die bestuurder se verantwoordelikheid om die nodige omsigtigheidsondersoeke te doen sodra voorkeurbieërs gekies is. Dit is gedoen en aan die direksie gerapporteer deur die voorsitter van die komitee. Die tenderevalueringsvergadering en raadsvergaderings word noukeurig genotuleer en al hierdie inligting is in die dokumente beskikbaar.”
Carstens het nie gereageer op pogings om hom via sy LinkedIn-profiel te kontak nie. Pogings om Moodley per e-pos te bereik, was ook onsuksesvol.
Die eienaar van die oorblywende 40% van Scarlet Sky was Nathan, ‘n diamanthandelaar wat op sy webwerf beweer dat hy meer as 30 jaar ervaring in die bedryf het.
‘n Posadres wat Nathan vir Scarlet Sky, posbus 333 Melrose Arch, verskaf het, is ook deur minstens twee direkteure van Gupta-beheerde maatskappye gebruik. Boonop is Nathan blykbaar deur sy pa, Selwyn Nathan, aan die Gupta-netwerk gekoppel. Volgens Bishop is Selwyn Nathan gelys as ‘n direkteur van ‘n maatskappy genaamd Integrated Capital Management (ICM) in ‘n huurooreenkoms met Trillian Capital, ‘n beleggingsmaatskappy in die middel van die Guptas se finansiële netwerk.
Inligting wat gevind is op ‘n Trillian-bediener wat deur OCCRP verkry is, toon verdere skakels tussen Trillian en Scarlet Sky, insluitend dokumente wat aandui dat die voorstel van Scarlet Sky aan Alexkor om in 2016 heraangestel te word, deur Trillian gekoördineer is.
Daarbenewens is ICM, wat ‘administrasie en finansiering’ vir Scarlet Sky sou bied, volgens Bishop, na bewering met die Guptas verbind deur sy verbintenis met Salim Essa, wat Bishop verskeie kere as ‘n Gupta-medewerker genoem het. In ‘n verslag van 2018 van amaBhungane, is die advokaat van Selwyn Nathan aangehaal dat hy Essa in 2014 aan ICM voorgestel het as ‘n ‘geloofwaardige SEB-sakeman en potensiële kliënt’.
Nathan sou sentraal bly in die omgang met Scarlet Sky met die PSJV en klagtes oor hul praktyke wat later aan die lig sou kom.
Aan die begin van hierdie jaar het Gavin Craythorne, ‘n plaaslike diamantduiker en bedryfsaktivis wat gevoel het dat die diamantduikers van Alexanderbaai bedrieg word, aan die Zondo-kommissie getuig oor hul handelinge met die PSJV, Scarlet Sky en Nathan.
Ingevolge hul ooreenkoms met die PSJV, ontgin die diamantduikers eers die seebodem suid van die Oranjerivier en lewer dan die gruis af aan ‘n verwerkingsaanleg wat deur die PSJV bedryf word om die diamante te onttrek. Die PSJV sorteer dan die diamante volgens gewig, gee die mynwerker ‘n kwitansie en stuur die diamante na ‘n veiling. Die mynwerker ontvang betaling vir sy diamante twee weke nadat dit verkoop is.
Die finale prys van diamante word tipies bepaal deur die “vier Cs” – karaat, kleur, duidelikheid en sny (carat, colour, clarity en cut). Maar Craythorne het gesê die PSJV waardeer diamante wat slegs op karaat gebaseer is, wat verwys na die gewig van die diamante en die aantal klippe wat die duiker gelewer het. Hy het nie die ander faktore bygehou nie en het nie toegelaat dat die duikers hul eie waardasies doen nie, het hy gesê.
Sulke waardasies is nie altyd nodig voordat die diamante die myngebied verlaat nie, het Craythorne gesê, solank daar voorsorgmaatreëls is om manipulasie te voorkom. Byvoorbeeld, die beveiliging van die toesighoudende ketting terwyl die diamante na die verkooppunt reis, voorkom dat diamante van hoë gehalte vir die laer kwaliteit van dieselfde gewig verruil word.
Afslaers kan ook onafhanklike kundiges laat “reserwepryse” stel – minimum pryse vir ‘n bod waaronder die duiker kan kies om nie te verkoop nie – om te voorkom dat diamante teen buitensporig lae pryse verkoop word. Onafhanklike oudits kan ook help om samespanning tussen die afslaer en die kopers te voorkom.
Onder Scarlet Sky, sê Craythorne, was daar nie een van hierdie voorsorgmaatreëls nie.
Deur die veilingsrekords te ontleed, het Craythorne beraam dat Scarlet Sky Alexkor-diamante tydens sy eerste bedryfsjaar in 2015 met soveel as 47% onderverkoop het, vergeleke met ‘n indeks wat gebruik word om internasionale ruwe diamantpryse, bekend as die Zimnisky ruwe diamantindeks, op te spoor. Dit beteken diamante met ‘n billike markwaarde van R783 miljoen wat deur Scarlet Sky vir slegs R414 miljoen verkoop word, het Craythorne gesê.
‘n Regeringsverslag van 2019 oor Alexkor se aktiwiteite, bekend as die Gobodo-verslag, bevat die pryse van diamante wat deur Scarlet Sky verkoop is. Craythorne het gesê sy ontleding van die getalle toon dat 30% van die lotte wat deur Scarlet Sky op ‘n veiling verkoop is, onder die reserweprys was – in sommige gevalle tot 90%.
As die veilingsgasheer was Scarlet Sky in staat om nie net die reserwepryse vir hierdie diamante te bepaal nie, maar ook wie dit kon koop.
Volgens ‘n ongepubliseerde beëdigde verklaring wat by die Zondo-kommissie ingedien is en deur OCCRP verkry is, kon Nathan die drie beste aanbiedings op hierdie veilings sien en ‘kon hierdie inligting dus met bieërs deel en die uitkoms van die geslote bodproses beïnvloed’. Onder die kopers was groot diamanthandelaars soos JDB Diamonds, Southern Cross Diamonds en Ernest Blom Diamonds.
OCCRP het geen bewyse gevind dat Scarlet Sky, Nathan of die Guptas baat gevind het by die onderwaardeerde verkope nie.
Maar kenners sê onderwaardeering in die diamantbedryf is ‘n algemene taktiek, waardeur kopers laer belasting en ander fooie in die land van herkoms kan betaal en later die diamante teen hoër markpryse in die buiteland kan verkoop. In baie gevalle sou die instelling wat die diamante onderwaardeer tot voordeel van die kopers, dan ‘n ‘fooi’ van die koper ontvang.
Nathan het per e-pos oor ‘n navraag per kommentaar dit geantwoord: ‘Ek gaan nie kommentaar lewer op die inhoud van jou e-pos of op enige van die vrae wat in jou e-pos is nie, en dit sou vir my of Scarlet Sky Investments 60 (Edms.) Bpk. onvanpas wees om dit te doen. Al hierdie kwessies is geopenbaar en uitgebrei in beëdigde verklarings wat by die kommissie van ondersoek na staatskaping ingedien is.”
Die ongepubliseerde beëdigde verklaring dui ook op ‘n ander moontlike bron van wins. Slegs 85% van die diamante is op ‘n veiling verkoop. Scarlet Sky is toegelaat om vyf persent van die hoogste kwaliteit diamante te kies vir ‘voordeel’, ‘n proses om die waarde van die juweel te verbeter deur te sny en te poleer. Nathan was persoonlik betrokke by hierdie proses.
Die geselekteerde diamante is toe gekoop deur ‘n ander maatskappy wat Nathan besit, Daniel Nathan Trading, wat daarop dui dat hulle teen onderwaardeerde pryse gekoop kon word en dan teen markpryse verkoop kon word, óf in rou vorm óf gesny en gepoleer.
Nog 10% van die diamante is opsy gesit vir die State Diamond Trader, ‘n staatsagentskap wat opgerig is om diamante namens die regering te verkoop. Carstens is in 2016 aangestel as die voorsitter van die staat se diamanthandelaar, terwyl hy steeds as uitvoerende hoof van die PSJV gedien het, wat hom effektief verkoper en koper van Alexkor se diamante gemaak het.
In die Gobodo-verslag is bevind dat Scarlet Sky ook diamante aan die staat se diamanthandelaar verkoop het onder die gepaste pryse.
Die Suid-Afrikaanse diamant- en edelmetaalreguleerder het in ‘n Zondo-kommissie verklaring bevestig dat daar nog nooit ‘n diamanthandellisensie aan Scarlet Sky uitgereik was nie, wat beteken dat alle transaksies tydens die aanstelling onwettig was.
Met ondersoeke wat om Scarlet Sky draai, het Nathan ‘n skelm poging aangewend om sy aktiwiteite te wettig.
In Januarie 2019 skryf hy namens Daniel Nathan Trading aan die diamantreguleerder en sê dat die maatskappy sy naam verander na Alexander Bay Diamond Company en vra dat die naam van die lisensiehouer verander word. Die reguleerder het die lisensie onder die nuwe naam goedgekeur en dit selfs teruggedateer tot Maart 2015.
Maar Daniel Nathan Trading het nie sy naam verander nie. In plaas daarvan skryf Nathan ook aan ‘n aparte agentskap om Scarlet Sky te versoek om sy naam na Alexander Bay Diamond Company te verander, wat beteken dat die lisensie wat vir Daniel Nathan Trading bedoel is, eintlik na die nuut hernoemde Scarlet Sky gegaan het.
Die maneuver het nie verhoed dat Scarlet Sky se kontrak met die PSJV verlede jaar beëindig is nie. Scarlet Sky daag die beëindiging uit. Die regering het ook nuwe raadslede by Alexkor geïnstalleer, wat probeer om sy verswakte diamantbesigheid te laat opleef. Die onderneming is tegnies insolvent en staar ‘n litigasie in die gesig.
Carstens is verlede jaar ook uit sy pos as uitvoerende hoof van die PSJV geskors, maar het later ‘n skikking van R3,2 miljoen gewen omdat die proses onregverdig geag is deur die Kommissie vir Versoening, Bemiddeling en Arbitrasie.
Die kleinskaalse diamantmyners wat beweer dat hulle op die transaksies verloor het, het ook nie so goed gevaar nie.
In die jare na die aanstelling van Scarlet Sky het Craythorne en George Nicolaai, nog ‘n diamantmynbouer in Alexanderbaai, besluit om die onderduimse aktiwiteite te openbaar. Nadat dit gebeur het, is hulle diamantmynkontrakte gekanselleer.
Hierdie artikel is die eerste keer gepubliseer deur die Organised Crime and Corruption Reporting Project.
