Die regering het ‘n pakket van R36,2 miljard aangekondig om SA se ekonomiese herstel te ondersteun en die armes te verlig.
Dit volg op president Cyril Ramaphosa se aankondiging Sondag dat die regering sy gewig sal gooi agter die ekonomie, wat deur Covid-19 en onlangse burgerlike onrus geknou is.
Die nasionale tesourie het Woensdag aangekondig:
R2,3 miljard is opsy gesit om klein ondernemings te help herstel;
R700 miljoen is aan die SA Nasionale Weermag (SANW) vir soldate toegeken;
R350 miljoen gaan na die polisie wat ontplooi is om vrede ná die onrus te bewaar;
R27 miljard sal gebruik word om die herstel van die maatskaplike noodleniging van R350 tot Maart 2022 te finansier; en
Die staatsversekeringsmaatskappy SA Special Risks Insurance Association (Sasria) sal R3,9 miljard kry.
Die minister van finansies, Tito Mboweni, het gesê die onrus in KwaZulu-Natal en Gauteng – en ander dele van die land, maar op ‘n kleiner skaal – het vandeesmaand ‘n groot impak op die ekonomie gehad en die verwagte ekonomiese herstelprojek negatief beïnvloed.
“Die nasionale tesourie beplan nou dat ons eers weer in ongeveer 2023 kan teruggaan na die groeisituasie voor Covid-19,” het Mboweni gesê.
Die huidige koste van skade aan eiendom en infrastruktuur in eThekwini alleen was ongeveer R15 miljard, het hy gesê.
“Hierdie R15 miljard sou normaalweg gebruik word vir beter ekonomiese prestasie, maar hierdie vernietiging in eThekwini is baie belangriker,” het hy gesê.
Dit het onder meer uitgebrei tot winkels, winkelsentrums, torings vir selfoonnetwerke, poskantore, paaie en vrag.
‘Die feit is dat ons iets moet doen. Ons kan nie agteroor sit, huil en hartseer wees daaroor nie, ‘het Mboweni gesê.
Sasria het met die hulp van ander versekeringsmaatskappye begin om die skade te beoordeel om ondernemings te help om weer op hul voete te kom, het hy gesê.
“Ons verwag dat dit R15 miljard tot R20 miljard sal kos, en tussen Sasria en die Nasionale Tesourie sal ons moet sorg dat daaraan voldoen word,” het hy bygevoeg.
Cedric Masondo, baas van Sasria, was vol vertroue dat hulle byna al die eise sou kon betaal. Hy het gesê die balans van die vereniging in terme van bates was ongeveer R9,7 miljard. Daar was ook ongeveer R6,5 miljard wat van herversekering verhaal sou word, het hy gesê.
‘Likwiditeit is nie tans ‘n probleem nie, want die geld is reeds in ons balansstaat en ons het ook die eise teen die herversekeringsmaatskappy ingedien. Sodra ons die eise begin betaal, sal ons die geld van herversekering verhaal,” het Masondo gesê.
Mboweni het geweier om te bespiegel of die herinstelling van die R350-toekenning ‘n voorloper was vir ‘n basiese inkomste-toelae.
‘Kom ons hanteer eers die situasie waarmee ons nou te kampe het,’ het hy geantwoord op die vraag.
Die minister het gesê die nasionale tesourie het aan Ramaphosa te kenne gegee dat hy die maatskaplike noodleniging slegs met ses maande kan verleng.
Maar ‘n vasberade Ramaphosa het ingestem om dit tot einde Maart 2022 uit te brei.
‘Die sleutelvraag waarmee hierdie land te kampe het, is hoe gaan ons as grondwetlike demokrasie, ‘n samelewing wat omgee, die behoefte hanteer om diegene te ondersteun wat hulself nie kan onderhou nie.
“Die kern hiervan is dat ons moet toesien dat ons onderwysstelsel baie goed werk en versoenbaar is of baie goed verband hou met die behoeftes van die veranderende ekonomie. Die strukturele aard van ons ekonomie vra sekere vaardighede,” het hy gesê.
Hy het benadruk dat dit belangrik is om ‘n soort werkverwante aktiwiteit te oorweeg eerder as om mense net ‘n toelaag te gee.
Die Werkloosheidsversekeringsfront (WVF) sal bydra in die vorm van die tydelike werknemer/werkgewershulpskema (TERS), met Thulas Nxesi, minister van indiensneming en arbeid, wat na verwagting verdere aankondigings hieroor sal doen.
Die tesourie was slegs bereid om te sê dat R5,3 miljard vir die ingryping aan die WVF toegeken sou word.
Die direkteur-generaal van die tesourie, Dondo Mogajane, het gesê dat die pakket met beskikbare hulpbronne befonds word.
“Dit gaan geensins ons leningsvereiste insluit of verhoog nie,” het hy gesê.
Die regering het ‘n paar hulpbronne van die departemente vir kleinsake-ontwikkeling en handel, nywerheid en mededinging “herprioritiseer”.
Die regering het R300 miljoen van sy bestaande begroting herprioritiseer en sal die geld aan Small Enterprise Finance Agency (SEFA) oorplaas vir ondernemings wat ondersteuning benodig. Laasgenoemde het R700 miljoen herbewillig.
Hulle het ‘n bykomende R1,3 miljard gevra om versekerde, maar nie ten volle gedekte ondernemings, onversekerde ondernemings of ondernemings waar infrastruktuur beskadig is, en informele ondernemings te ondersteun.
Kwalifiserende onversekerde ondernemings sal gedek word, het Mogajane gesê.
Ondernemings wat verligting wil vra, moet aan belastingvereistes voldoen, sê Edward Kieswetter, kommissaris van die SAID (SAID).
“Hierby bedoel ons dat hulle geregistreer moet wees vir belasting en op datum is met al die indienings en dat hulle op datum moet wees met alle uitstaande belasting, of dat daar ‘n ooreenkoms moet wees om die belasting oor ‘n bepaalde tydperk te betaal,” het hy gesê.
